Με τη σοφία του ειδικού και έμπειρου ερευνητή...

«Πριν μερικά χρόνια βρισκόμουν στο Βρετανικό Μουσείο και παρατηρούσα τα γλυπτά του Παρθενώνα, όταν ένας νεαρός ήρθε καταπάνω μου και είπε με ύφος ενοχλημένο, “ξέρω πως είναι τρομερό να το ομολογήσω, αλλά αυτά τα ελληνικά μάρμαρα ελάχιστα με συγκινούν”. Είπα πως η άποψή του είναι πολύ ενδιαφέρουσα: μήπως θα μπορούσε καθόλου να προσδιορίσει τους λόγους γι’ αυτήν την έλλειψη ανταπόκρισης; Σκέφτηκε για ένα δύο λεπτά. Κι έπειτα, “λοιπόν”, είπε, “το καθετί είναι τόσο φοβερά ορθολογιστικό, αν καταλαβαίνετε τι εννοώ”. Νόμισα πως πραγματικά καταλάβαινα. Ο νεαρός απλώς έλεγε αυτό που είχαν πει με μεγαλύτερη ευφράδεια ο Roger Fry και άλλοι. Σε μια γενιά που η αισθαντικότητά της έχει εξασκηθεί με την αφρικάνικη και αζτέκικη τέχνη και με το έργο ανθρώπων όπως του Modigliani και του Henry Moore, η τέχνη των αρχαίων Ελλήνων, και ο ελληνικός πολιτισμός γενικότερα, τείνει να εμφανίζεται πως υστερεί στη βαθιά γνώση του μυστηρίου και στην ικανότητα να διεισδύει στα βαθύτερα, λιγότερο συνειδητά στρώματα της ανθρώπινης εμπειρία.

»Τούτη η αποσπασματική συζήτηση κόλλησε στο κεφάλι μου και μ’ έκανε να σκεφτώ. Ήσαν πράγματι τόσο τυφλοί οι Έλληνες μπροστά στην σπουδαιότητα των εξωλογικών παραγόντων της ανθρώπινης συμπεριφοράς, όπως συνήθως πιστεύουν και οι απολογητές και οι επικριτές τους; Αυτό είναι το ερώτημα από όπου γεννήθηκε τούτο το βιβλίο. Για να απαντήσει κανείς με πληρότητα, θα έπρεπε προφανώς να καταπιαστεί με την καθόλου εξέταση της πολιτισμικής ανάπτυξης στην αρχαία Ελλάδα. Όμως αυτό που προτίθεμαι να επιχειρήσω είναι κάτι πολύ λιγότερο φιλόδοξο. Θα προσπαθήσω απλώς να ρίξω κάποιο φως πάνω στο πρόβλημα, εξετάζοντας από την αρχή ορισμένες σχετικές πλευρές της θρησκευτικής εμπειρίας των Ελλήνων. Ελπίζω το αποτέλεσμα να μπορεί να παρουσιάσει κάποιο ενδιαφέρον όχι μόνο για τους ελληνιστές φιλολόγους αλλά και για μερικούς ανθρωπολόγους και κοινωνικούς ψυχολόγους, στην ουσία για καθέναν που ενδιαφέρεται να κατανοήσει τις πηγές της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Θα προσπαθήσω συνεπώς, όσο είναι δυνατόν, να δώσω το αποδεικτικό μου υλικό με τρόπο κατανοητό και από τους μη φιλολόγους».

E. R. DODDS. (1996). Οι Έλληνες και το παράλογο, μτφρ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης. Αθήνα:  Καρδαμίτσα, σσ. 21-22, [δεύτερη και αναθεωρημένη έκδοση].