Γράφει ο ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ
Το 1651 το όνομα Λεβιάθαν έφυγε από το βιβλίο «Ιώβ» της Βίβλου, όπου προσδιόριζε ένα θαλάσσιο κήτος «βασιλέα πάντων των εν τοις ύδασιν», και μετακινήθηκε στην επικράτεια του πολιτικού στοχασμού. Αυτόν τον αρχαίο εβραϊκό όρο διάλεξε ο Άγγλος φιλόσοφος Τόμας Χομπς (1588-1679) σαν τίτλο του βιβλίου που εξέδωσε στο Παρίσι, όπου ζούσε αυτοεξόριστος, αλλά και σαν μετωνυμία του Κράτους. Χάρη στο σύγγραμμα αυτό, που προκάλεσε σφοδρές αντιρρήσεις, πρωτίστως του κλήρου και των αυλών, ο Χομπς χαρακτηρίζεται θεμελιωτής της νεότερης πολιτικής επιστήμης, της θεωρίας της γλώσσας και της εμπειρικής ψυχολογίας.
Κατά τον αντιαριστοτελικό Χομπς, «οι άνθρωποι είναι εγωιστικά αυτόματα, μηχανές που κινούνται συνεχώς και καταλήγουν αναπόφευκτα σε γενική σύγκρουση μεταξύ τους. Η καθολική σύγκρουση των κινούμενων ανθρώπινων αυτομάτων έχει αποτέλεσμα την απώλεια του μέγιστου αγαθού, της ζωής πολλών από αυτούς. Η εμπειρία του θανάτου εμπνέει φόβο που μεταλλάσσεται σε καταλυτικό κίνητρο για τη σύμπηξη της πολιτικής κοινωνίας. Στο σημείο αυτό ο Άγγλος στοχαστής παρεμβάλλει την έννοια του φυσικού δικαίου ή μάλλον των “νόμων της φύσης”» (από το λήμμα «Τόμας Χομπς» της «Ελληνικής Εκπαιδευτικής Εγκυκλοπαίδειας» της Εκδοτικής Αθηνών, που το υπογράφει ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης).
Οι σκέψεις του Χομπς για τους ανθρώπους σαν μηχανές ή αυτόματα έχουν πείσει αρκετούς στον χώρο της τεχνητής νοημοσύνης να τον θεωρούν εισηγητή της ιδέας ότι ο νους μας λειτουργεί σαν υπολογιστικό σύστημα: οι συλλογισμοί μας βασίζονται σε μηχανιστικές αρχές ανάλογες των αριθμητικών κανόνων. Πέρασαν πάντως τρεις αιώνες ώσπου να υποστηριχθεί επιστημονικότερα από τον Άλλαν Τιούρινγκ, το 1950, ότι η νόηση είναι προϊόν ενός υπολογιστικού μηχανισμού. Σήμερα αναγνωρίζεται ως πατέρας της Τεχνητής Νοημοσύνης. Όπως αναγνωρίζεται ως πατέρας του οικουμενικού πλέον όρου «ρομπότ» ο σπουδαίος Τσέχος λογοτέχνης Κάρελ Τσάπεκ. Στο θεατρικό του έργο «R.U.R.», που πρωτοπαίχτηκε στην Πράγα το 1921, εμπνευσμένος από κάποιον παλιό εβραϊκό μύθο για έναν μηχανικό άνθρωπο (γκόλεμ), παρουσιάζει τον κόσμο πλήρως εκμηχανισμένο, εξαρτημένο από ανθρωπόμορφους μηχανικούς εργάτες. Τελικά, τα ρομπότ, όπως τα ονομάζει (από την τσεχική λέξη «robota» = εργασία), εξολοθρεύουν τους δημιουργούς τους.
Στο Κράτος - Λεβιάθαν του Χομπς για να αποφευχθεί ο αυτοαφανισμός της ανθρωπότητας κυριαρχούν οι «νόμοι της φύσης», όπως ο ίδιος τους ανασημασιοδοτεί. Πρώτος και κύριος νόμος, η ειρήνη. Για να υπάρξει, πρέπει να κατισχύσει ο δεύτερος νόμος, δηλαδή οι εγωιστικές ανθρώπινες μονάδες να απεμπολήσουν οικειοθελώς τα δικαιώματά τους. Τρίτος νόμος (όχι όμως και τελευταίος, είναι καμιά ντουζίνα), να εξουσιοδοτήσουν έναν απόλυτο μονάρχη ως επιτηρητή του συμβολαίου που θα συνυπογράψουν. Αυτός είναι ο «ιδιοκτήτης» όλων των δικαιωμάτων. Οι αυτοαφοπλισμένοι υπήκοοι του αναμφισβήτητου απολυταρχικού Κυρίαρχου διασώζουν μόνο κάποιες οικονομικές ελευθερίες.
Τρεις είναι επίσης οι νόμοι που, αν ισχύουν, αποτρέπουν τον αφανισμό των δημιουργών από τα δημιουργήματα, των ανθρώπων από τα ρομπότ δηλαδή, ανθρωπόμορφα και μη. Ακριβώς ογδόντα χρόνια πριν, οι νόμοι αυτοί, όταν τους πρωτοδιατύπωσε σε διήγημά του ο Ισαάκ Ασίμοφ, φάνταζαν εντυπωσιακά επινοήματα ενός παραγωγικότατου μυαλού. Η διορατικότητα όμως του Ασίμοφ, ενός από τους πατριάρχες της επιστημονικής φαντασίας, που γεννήθηκε στη Ρωσία το 1920 και μετανάστευσε στις ΗΠΑ το 1928, όπου και πήρε την αμερικανική υπηκοότητα, ήταν εξαιρετική.
Σήμερα, με την τεχνητή νοημοσύνη να επεκτείνεται σε ολονέν περισσότερες περιοχές του ανθρώπινου βίου, οι νόμοι του συζητιούνται και έξω από τον χώρο της πεζογραφικής ή κινηματογραφικής μυθοπλασίας: στην πραγματική ζωή, όπου η αλματώδης τεχνολογική εξέλιξη προσφέρει κάποιες ελευθερίες αλλά αφαιρεί περισσότερες. Αίφνης, τι είναι οι περιβόητοι «αλγόριθμοι» που ρυθμίζουν πολλά και ποικίλα, από τους λογαριασμούς της ΔΕΗ (να προσέξουμε να μείνουν άθικτα τα μπόνους των τσεο-παλικαριών, θα ’ναι κρίμα να χάσουμε από λαϊκιστική τσιγκουνιά τα ευρωπαϊκά πρωτεία στην ακρίβεια) έως το τι επιτρέπεται στο φέισμπουκ και τι όχι. Ή ποιες «ειδήσεις» (και διαφημίσεις) ταιριάζουν στο αλγοριθμικώς υπολογισμένο γούστο του καθενός.
Σε μεταγενέστερα μυθιστορήματά του ο Ασίμοφ πρόσθεσε έναν τέταρτο νόμο, και μάλιστα διά χειρός ενός ρομπότ, ο οποίος στην ουσία συνοψίζει όλους τους άλλους και παραδίδει σε πυκνή μορφή τους φόβους των ανθρώπων. Σύμφωνα με τον «μηδενικό νόμο της ρομποτικής», τα ρομπότ δεν μπορούν να βλάψουν την ανθρωπότητα δρώντας ούτε μπορούν να επιτρέψουν να υποστεί βλάβη αδρανώντας.
Ο κινηματογράφος, και μάλιστα ο χολιγουντιανός, μας έχει εξοικειώσει προ πολλού με κάθε είδους ρομπότ, αυτός είναι άλλωστε ο μέγας παραγωγός παραμυθιών οικουμενικής χρήσεως. Έχουμε δει καλοκάγαθα και φιλάνθρωπα ρομπότ, όπως εκείνο που ενσάρκωσε υπέροχα ο Ρόμπιν Ουίλιαμς στην ταινία «Ο άνθρωπος των δύο αιώνων», αλλά και φονικότατα, όπως ο «Εξολοθρευτής» - Αρνολντ Σβαρτσενέγκερ. Στον «Πόλεμο των άστρων», ο ανθρωπόμορφος C-3PO και ο τενεκεδόμορφος φιλαράκος του R2D2 είναι οι σταθερές αξίες όσο τα όντα από σάρκα πάνε κι έρχονται από γαλαξία σε γαλαξία, πολεμώντας τη Σκοτεινή Πλευρά της Δύναμης. Και δεν πρέπει να υπάρχουν παιδιά στον λεγόμενο αναπτυγμένο κόσμο, που να μην πέρασαν από τα παιχνίδι τους με τρανσφόρμερ στην παρακολούθηση, πάλι και πάλι, των ταινιών που ιστορούν τον πόλεμο των δύο μηχανικών φυλών του πλανήτη Σάιμπετρον, ικανών να μετατρέπονται σε οτιδήποτε: των καλών Ότομποτς και των μοχθηρών Ντισέπτικονς.
Να φοβόμαστε άραγε την τεχνητή νοημοσύνη; Μάλλον. Ο άνθρωπος, το ξέρουμε, δεν υπακούει σε αυτοπεριορισμούς ηθικής ή άλλης τάξεως. Από περιέργεια, όρεξη του ειδέναι ή σκέτη φιλαργυρία θα δοκιμάσει και θα ρισκάρει τα πάντα. Ακόμα και το ενδεχόμενο της αυτοκαταστροφής του. Ετσι αρμόζει στους θεούς. Και ο άνθρωπος νιώθει ήδη θεός, που σημαίνει ότι και τα δημιουργήματά του θα πέσουν στην ίδια ακριβώς πλάνη. Η σπουδαία ταινία του Τζον Κάρπεντερ «Σκοτεινό αστέρι», αφιερωμένη στο «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, προξενεί οδυνηρές σκέψεις, και μάλιστα με τον τρόπο της σάτιρας.
Στα μέσα του 22ου αιώνα το διαστημόπλοιο «Dark Star» καταστρέφει εκτροχιασμένους πλανήτες σε μακρινούς γαλαξίες. Κάποια μέρα μια ηλεκτρομαγνητική εμπλοκή ενεργοποιεί κατά λάθος τη «Βόμβα Νο 20». Το πλήρωμα αδυνατεί να την αφοπλίσει. Ο αστροναύτης Ντούλιτλ δοκιμάζει να της αλλάξει μυαλά, πιάνοντας μαζί της μια εξεζητημένη φιλοσοφική και θεολογική κουβέντα. Η βόμβα δείχνει να πείθεται. Αναστοχάζεται όμως όσα άκουσε, συμπεραίνει πως είναι θεός, αφού δημιουργεί φως με την έκρηξη, και εκρήγνυται απαγγέλλοντας την αρχή της βιβλικής «Γενέσεως». Και κυρίως το «Γενηθήτω φως».
ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
