Σκάνδαλα Κληρικών

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Ζοφερή η εκκλησιαστική πραγματικότητα των τελευταίων ημερών. Από τη μια μεριά κληρικοί κατηγορούνται για τον σκανδαλώδη και ανήθικο βίο τους κι από την άλλη δημοσιογράφοι και γύρω από την Εκκλησία λαλίστατοι γραφιάδες, γίνονται δικαστές της παραβατικής συμπεριφοράς των κληρικών. Δεν είναι τωρινό το φαινόμενο. Πάντοτε υπήρχε και θα συνεχίσει να υπάρχει. Ο αείμνηστος Νίκος Ματσούκας, συχνά το ‘λεγε στους φοιτητές του: «τα πεντόσταγμα της ορθόδοξης σωτηριολογίας κορυφώνεται στη συγκλονιστική ρήση του Μάξιμου Ομολογητή: “Συγγνωστόν γαρ, ου τιμωρητόν, η ασθένεια”. (PG. 91,716C)». Όμως, ποιοί από τους λαλίστατους γύρω από την Εκκλησία γραφιάδες διαβάζουν σήμερα Μάξιμο Ομολογητή; Το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η κριτική, η διαπόμπευση, απάνθρωπη πέρα για πέρα, πριν ακόμη οι κάθε λογής παρεκτρεπόμενοι δικασθούν και καταδικασθούν. Υπάρχουν, έλεγε, ο αείμνηστος Νίκος Ματσούκας «δημοσιογράφοι που με τον καημό για κάθαρση της Εκκλησίας και για τη μη συγκάλυψη των σκανδάλων, επιστρατεύουν παρεκτρεπόμενα εκκλησιαστικά πρόσωπα, ακόμη και ψυχοπαθείς από το χώρο του μοναχισμού και άλλων εκκλησιαστικών οργανισμών, και στήνουν ολόκληρες εκπομπές. Ενώ θα μπορούσαν να θεραπεύσουν τον καημό τους και να προστατεύσουν την Εκκλησία (!), παραδίδοντας τα στοιχεία στα αρμόδια εκκλησιαστικά όργανα, προτιμούν τη διαπόμπευση των δυστυχισμένων αυτών ανθρώπων. Και μάλιστα αυτονοήτως η διαπόμπευση αφορά κυρίως – τι άλλο για τους προοδευτικούς – ερωτικά σκάνδαλα!», (Ο Σατανάς, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, σσ. 25-26). 

Αν και είναι αμφίβολη η γιατρειά των εκκλησιαστικών σκανδάλων - όσο να το επιθυμούν Εκκλησία και Κράτος - πιστεύω πως κάθε φορά που τα ΜΜΕ θα προβάλλουν σκάναδαλα κληρικών, δυστυχώς δεν βλέπω να τίθενται εκείνες οι προϋποθέσεις, θεολογικές πρωτίστως, που θα γιατρέψουν αυτό το κακό. Πέρα από την τόλμη, νομίζω ότι χρειάζεται και η ευαισθησία, την οποία δεν την έχουν ούτε οι μητροπολίτες που χειροτονούν κληρικούς, ούτε κι εκείνοι που επιθυμούν να ακολουθήσουν την ιεροσύνη. Οι τελευταίοι, κυρίως, οφείλουν να έχουν την «αγία ευαισθησία» της κλίσης προς την ιεροσύνη. Και οι μητροπολίτες οφείλουν να δώσουν ένα τέλος σ' εκείνα τα στερεότυπα «θρησκευτικού ψυχολογισμού», τα οποία πλαισιώνουν την εικόνα μιας Εκκλησίας να χειροτονεί ιερείς που κινούνται σε δαιδάλους θρησκευτικής ψυχοπαθολογίας. 

Ο λογοτέχνης Σάμουελ Μπέκετ.... χάρισμα σε φίλο

«Άλλα δεν είναι όλοι της ίδιας γνώμης, κι ας είναι όλοι της ίδιας φάρας, δεν ξέρουν τι θέλουν να με κάνουν, δεν ξέρουν που είμαι, ούτε πως είμαι, είμαι κάτι σα σκόνη, θέλουν να φτιάξουν άνθρωπο από σκόνη. Άκου τους που αρχίζουν να λιποψυχούν! Το κάνουν για να μ’ αποκοιμίσουν, για να νομίσω πως μ’ ακούω να λέω, εγώ επιτέλους, σε μένα επιτέλους, πως δεν μπορεί να ‘ναι αυτοί, που μιλάνε έτσι, πως μόνο εγώ μπορεί να ΄μαι που μιλάω έτσι».

ΣΑΜΟΥΕΛ ΜΠΕΚΕΤ. (1990). Ο ακατονόμαστος, μτφρ. Αλεξάνδρας Παπαθανασοπούλου. Αθήνα: Κρύσταλο, σ. 109.

ΟΛΜΕ vs Προτύπων Σχολείων

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει τους μακρόχρονους αγώνες της εργατικής τάξης για το δικαίωμα στην εργασία, την απεργία, το οκτάωρο κ.λπ. Ουδείς, όμως, μπορεί να αμφισβητήσει ότι μέσα στην εργατική τάξη έχουν εισχωρήσει αρκετοί «εργαζόμενοι», και με αυτόν τον όρο εννοώ εκείνους τους «εργαζόμενους», που η απασχόλησή τους είναι παρασιτική κι άχρηστη. Παλαιότερα ο αξέχαστος Μανόλης Ανδρόνικος, σ’ ένα άρθρο του στην εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ (19/09/1980), με τίτλο: «Συνδικαλισμός και πνευματική εργασία» έγραφε πως «δίπλα στα αληθινά εργατικά συνδικάτα δημιουργήθηκαν άλλα, που μόνο εργατικά δεν μπορούν να θεωρηθούν, προβάλλουν με πείσμα τα αιτήματά τους και τα καλύπτουν κάτω από την αγωνιστική σημαία της μαχόμενης εργατιάς, που μόχθησε, πολέμησε και όχι σπάνια έχυσε το αίμα της για τα δικαιώματά της». Πρόκειται για τους γνωστούς «εργατοπατέρες» που βρίσκονται σε πολλά εργατικά σωματεία. Κάποιοι από δαύτους βρίσκονται και στην ΟΛΜΕ.

Αύριο, 28η Ιουνίου, είναι γνωστό ότι θα διεξαχθούν οι εξετάσεις μαθητών που επιθυμούν να φοιτήσουν στα Πρότυπα Σχολεία. Η ΟΛΜΕ, γνωστή για την αντίθεσή της στον θεσμό των Προτύπων Σχολείων – υποστηρίζει ότι αυτά τα σχολεία έχουν αντιπαιδαγωγικό και βαθιά ταξικό χαρακτήρα – κήρυξε τρίωρη στάση εργασίας για τους εκπαιδευτικούς που εμπλέκονται είτε σε επιτροπές είτε ως επιτηρητές, προκειμένου όπως λέγει να καλυφθούν συνδικαλιστικά και με αυτόν τον τρόπο να εκφράσουν την αντίθεσή τους στον θεσμό των Προτύπων Σχολείων, «στην υποχρεωτικότητα και στην άμισθη επιτήρηση», καθώς υποστηρίζει.

Φοβούμαι πως τέτοιες πρακτικές και νοοτροπίες, δεν έχουν κανένα έρεισμα στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγματικότητα, η οποία παρότι είναι τραγική, δεν λείπουν και οι αναλαμπές όπως είναι η ίδρυση νέων Προτύπων και Πειραματικών Σχολείων.

Η ιστορία των Προτύπων Σχολείων, όταν αυτά βέβαια επιτελούν σημαντικό παιδαγωγικό και διδακτικό έργο, δείχνει ότι έναντι ενός κλειστού εκπαιδευτικού συστήματος, που στην πράξη είναι τυφλό και μετριοκρατικό, το οποίο μάλιστα χρόνια συντηρούμε, υπάρχει η εκπαίδευση και τα σχολεία που μπορούν να ξεχωρίσουν, σχολεία δημόσια έναντι των ιδιωτικών, με σχολική κουλτούρα όπου μαθητές και δάσκαλοι πιστεύουν πως μπορούν να γίνουν καλύτεροι, ανεβάζοντας κατακόρυφα τον πήχη για όλους, ακόμη και για τους γονείς των μαθητών που φοιτούν σ’ αυτά. Στην προκείμενη, όμως, περίπτωση γι’ αυτά τα σχολεία, στην ευρύτερη εκπαιδευτική κοινότητα, ευδοκιμούν άκρως αντιπαιδαγωγικές απόψεις. Όμως, άλλη γνώμη φαίνεται να έχουν κορυφαίοι διανοούμενοι όταν μιλούν για τους «παιδαγωγικομαθείς» και θορυβώδεις τενεκέδες που αρνούνται καίριες αλλαγές στην εκπαίδευση. Όπως λόγου χάριν ο Πολωνός κοινωνιολόγος και στοχαστής Zygmunt Bauman, ο οποίος υποστηρίζει πως το καλό που στην εκπαίδευση μανιωδώς επιδιώκουμε, αύριο κάποιοι θα βρεθούν να το απαξιώσουν, αυτό που τη μια μέρα το εκθειάζουμε, την επομένη μέρα θα το αντιμετωπίσουμε με απαρέσκεια, γιατί απλά δεν το αντέχουμε ή δεν μας ταιριάζει, ιδεολογικά, παιδαγωγικά, διδακτικά.

Στα Πρότυπα και κατ’ επέκταση στα Πειραματικά Σχολεία, δάσκαλοι και μαθητές, αν και… σκοντάφτουν στο δάπεδο της σχολικής τάξης… μπαίνουν στη διαδικασία και τολμούν διδακτικές πρακτικές που βρίσκονται μακριά από την τυραννία της αυτιστικής εκπαιδευτικής ιδιολέκτου, παλεύουν για την ΑΡΙΣΤΕΙΑ χωρίς, θέλω να πιστεύω, να τη θεωρούν ρετσινιά. Θου, Κύριε, φυλακήν τω στοματί μου…

Μήπως οι συνδικαλιστές της ΟΛΜΕ ήρθε ο καιρός σοβαρά να στοχασθούν πάνω σ’ αυτό που γράφει ο πολύς Γιώργος Σεφέρης στην εισαγωγή του στην Έρημη Χώρα του Τόμας Έλιοτ; «Στη βάση κάθε συζήτησης εξυπακούεται ένα σιωπηρό συμβόλαιο. Χωρίς αυτό έχουμε ίσως πολλούς παράλληλους μονολόγους, αλλά δεν έχουμε  δ ι ά λ ο γ ο.  Για την ώρα είμαστε η χώρα των παράλληλων μονολόγων». Ψιλά γράμματα για την ΟΛΜΕ.

ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΑΛΟΥΚΑΣ, «Αγόρι με τιράντες», (1925). Λάδι σε χαρτόνι, 60Χ51εκ. Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου.

«Προς τη σωστή κατεύθυνση» για τα Θρησκευτικά. Το ζήτημα χορήγησης απαλλαγής από το μάθημα και μια νέα προοπτική

Γράφει ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΛΑΚΑΣΑΣ

Επτά εγκύκλιοι μέσα σε μία σχεδόν δεκαπενταετία εκδόθηκαν από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων για να ρυθμίσουν τη διαδικασία χορήγησης απαλλαγής από τα Θρησκευτικά. Αυτό καταδεικνύει τον διαφορετικό χειρισμό του θέματος από τις κυβερνήσεις, οι οποίες επιθυμούν να δώσουν πολιτική λύση που πρέπει να είναι εναρμονισμένη με τις επιταγές του Συντάγματος και τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας. Επίσης, την απόφαση επηρεάζουν οι αποφάσεις των Ανεξάρτητων Αρχών, εθνικών και ευρωπαϊκών.

Χαρακτηριστικά, ο Πανελλήνιος Θεολογικός Σύνδεσμος «Καιρός» ανέφερε χθες ότι «το ζήτημα της χορήγησης απαλλαγής από τα Θρησκευτικά είναι σύνθετο και με μακρά ιστορία. Όλες οι πλευρές συμφωνούν ότι το εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να προβλέπει το δικαίωμα απαλλαγής για λόγους θρησκευτικής συνείδησης. Παρ’ όλα αυτά, η οργάνωση και η διαχείριση της διαδικασίας απαλλαγής συχνά δεν ήταν αποτελεσματική κατά το παρελθόν, με αποτέλεσμα μόνο κατά την περίοδο 2008-2015 να εκδοθούν διαδοχικά πέντε διαφορετικές εγκύκλιοι». Εκ των πέντε, η τελευταία εκδόθηκε επί υπουργίας Λοβέρδου στις 23/01/2015. Σύμφωνα με την εγκύκλιο, η απαλλαγή χορηγείτο ύστερα από υπεύθυνη δήλωση του μαθητή ή και των δύο γονέων του, στην οποία θα αναφέρεται ότι ο μαθητής δεν είναι Χριστιανός Ορθόδοξος και εξ αυτού επικαλείται λόγους θρησκευτικής συνείδησης, χωρίς να είναι υποχρεωτική η αναφορά του θρησκεύματος στο οποίο ανήκει.

Οι Υπουργοί επί ΣΥΡΙΖΑ διατήρησαν την εγκύκλιο. Στις αρχές Αυγούστου του 2020 η τέως Υφυπουργός Παιδείας Σοφία Ζαχαράκη εξέδωσε νέα, προσαρμόζοντας το καθεστώς στις αποφάσεις του ΣτΕ, ενώ σε νέα απόφαση προχώρησε στις αρχές Ιουνίου η αρμόδια υπουργός Νίκη Κεραμέως. Με το ισχύον καθεστώς δικαίωμα να ζητήσουν εξαίρεση από τα Θρησκευτικά, επικαλούμενοι λόγους θρησκευτικής συνείδησης, έχουν μόνον οι γονείς παιδιών που δεν είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Όχι όμως και οι Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Ο πρώην Υπουργός Παιδείας Νίκος Φίλης έκανε λόγο για «νέο κρούσμα υποταγής της ηγεσίας του υπουργείου στις ακραίες εκκλησιαστικές αξιώσεις που παραβιάζουν τα προσωπικά δεδομένα των πολιτών», ωστόσο η απάντηση της Ν. Κεραμέως είναι πως εφαρμόζει απόφαση του ΣτΕ, ενώ στελέχη με πείρα στο θέμα επεσήμαναν στην «Κ» πως ο κ. Φίλης είχε αλλάξει την εγκύκλιο Λοβέρδου.

Ο «Καιρός» ανέφερε χθες ότι «η πρόσφατη ρύθμιση της διαδικασίας απαλλαγής κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση, καθότι δεν υποσκάπτει τη συνταγματικά αναγνωρισμένη υποχρεωτικότητα του μαθήματος, εξασφαλίζει επαρκώς το δικαίωμα απαλλαγής σε όσους τη δικαιούνται και ορίζει διεξοδικότερα τις διαδικασίες που απαιτούνται για τη χορήγησή της, συμβάλλοντας στην εύρυθμη λειτουργία των σχολείων. Είναι θετικό ότι για πρώτη φορά ορίζεται ο τρόπος διαχείρισης των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων από τις σχολικές μονάδες, έπειτα από πολλές δυσλειτουργίες που σημειώθηκαν κατά το παρελθόν».

Ενίσχυση αυτονομίας

Από την άλλη, ο Σύνδεσμος φωτίζει μία ακόμη προοπτική για το μάθημα. «Η αναμενόμενη θέσπιση του πολλαπλού βιβλίου μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση της αυτονομίας του εκπαιδευτικού και του μαθητή στη διδακτική διεργασία, φτάνει να μη γίνουν τα διδακτικά βιβλία βορά αλλότριων συμφερόντων», λέει. Και καταλήγει με νόημα: «Αυτοί που προπαγάνδιζαν και επιδίωκαν για πολλά χρόνια την αποχή ακόμη και των Ορθόδοξων μαθητών από τη διδασκαλία του μαθήματος, διακινώντας σωρό “γνωματεύσεων” και άλλων εντύπων για τον σκοπό αυτό και οι οποίοι ρίσκαραν το μέλλον των Θρησκευτικών με δικαστικές προσφυγές, ρίχνοντας νερό στον μύλο των υποστηρικτών της κατάργησης ή της συρρίκνωσής του, δεν μπορούν να παριστάνουν, σήμερα, τους κήνσορες του ζητήματος της απαλλαγής από τα Θρησκευτικά».

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Ο Ανδρέας Κάλβος από τις εκδόσεις ΣΥΝΕΧΕΙΑ του Τάκη Συρέλλη, με επιμελητή τον ΔΑΣΚΑΛΟ και ΠΟΙΗΤΗ Γιάννη Δάλλα [2]

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Ανδρέας Κάλβος (1792-1869) ποιητής· Γιάννης Δάλλας (1924-2020)· ποιητής, νεοελληνιστής συγγραφέας, δοκιμιογράφος και πανεπιστημιακός δάσκαλος· Τάκης Συρέλλης (1953-), ποιητής και εκδότης: και οι τρεις ποιητές. Αν και στο ποιητικό έργο τους δεν υπάρχει σγμείο σύγκλισης, εκείνο που εδώ αξίζει να τονιστεί είναι ότι, η περιήγηση στη γλώσσα της ποίησής τους για τον καθένα από εμάς όταν τη διαβάζει, τον κάμει να νιώθει ωσάν να βρίσκεται πάνω σ’ ένα πολυτάξιδο καράβι.

Της ποίησης του Κάλβου επιμελητής είναι ο Γιάννης Δάλλας και εκδότης ο Τάκης Συρέλλης. Δύο βιβλία για τον Κάλβο, το ένα φιλολογική επιμέλεια της πρώτης ποιητικής συλλογής του Η Λύρα ή Η Ιωνιάς (Ιόνιος δηλαδή Λύρα) και το άλλο Η ποιητική του Ανδρέα Κάλβου. Η πνευματική συγκρότηση και η τεχνική των Ωδών γραμμένα από τον Δάλλα, εκδόθηκαν από τον δημιουργό του εκδοτικού οίκου ΣΥΝΕΧΕΙΑ, δια χειρός ΣΥΝΕΧΕΙΑ, δια χειρός Τάκη Συρέλλη. Γι’ αυτά τα δύο γράφω σήμερα, κάνοντας όχι βιβλιοπαρουσίαση ή βιβλιοκριτική αλλά προσεγγίζοντάς τα ως εκδοτικά καλλιτεχνήματα, με την απαραίτητη όπου κρίνω ένταξή τους στην Επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Και αυτό γιατί ο Κάλβος και η Εθνική Παλιγγενεσία ταυτίζονται· ο Κάλβος όπως γράφει ο Κ. Θ. Δημαράς «στα τριάντα δύο του χρόνια βρίσκεται μπροστά στη θαυμαστή εμπειρία του Αγώνα· η ποιητική ψυχή του, η διαμορφωμένη πλέον ποιητική ιδιοσυγκρασία του, ο ενθουσιασμός του, τον κινούν να γίνει ποιητής της επαναστατημένης Ελλάδας». Άκρως δηλωτικοί οι τίτλοι μερικών Ωδών του: «Εις δόξαν», «Εις τον Ιερόν Λόχον», «Εις Χίον», «Εις Ελευθερίαν», «Εις Σούλι», «Εις Ψαράν», «Εις Σάμον». Όμως, ας μη σταθώ άλλο εδώ. Άλλωστε έχουν γραφεί πάρα πολλά για τον Κάλβο, τόσο για την ποίησή του όσο και για τις ιδέες του. Ωστόσο, εν τάχει αξίζει να αναφέρω ολίγα τινά για τη βιοτή του, τα οποία διαμόρφωσαν τον ποιητικό χαρακτήρα του. Τα αντλώ από τις Ιστορίες της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Κ. Θ. Δημαρά, από την τελευταία έκδοσή της, την ένατη, στα 2000, λίγα χρόνια μετά το θάνατό του, το 1992, του Λίνου Πολίτη, την ένατη έκδοσή της, στα 1998 και του Mario Vitti, στη δεύτερη έκδοσή της, το 1987. Ο Κάλβος γεννιέται στη Ζάκυνθο, στα 1792. Μητέρα αρχοντοπούλα, η μόνη γυναικεία μορφή που περνάει μέσα στα ποιήματά του, δέκα χρόνια έζησε μαζί της, την έχασε στα 1815· πατέρας τυχοδιωκτικός τύπος, στρατιωτικός, ναυτικός και έμπορος· στο Λιβόρνο γραμματέας ενός από τους Γιαννιώτες εμπόρους Ζωσιμάδες· είκοσι χρονών γνωρίζει τον Ιταλό ποιητή Ούγκο Φώσκολο, από του οποίου την ποίηση εμπνέεται· ταξιδεύει στην Αγγλία και στην Ελβετία όπου ζει με μεταφράσεις βιβλίων για την Αγγλικανική Εκκλησία και από παραδόσεις μαθημάτων· χαρακτήρας ευαίσθητος και υπεροπτικός, στυγνός, περίεργος και απομονωμένος, ευερέθιστος, σοβαρός, σκεπτικός, μοναχικός· έπασχε από τα μάτια του· στα 1820-1821, στην Ιταλία μυείται στον Καρβοναρισμό, επαναστατικό κίνημα που επηρέασε την Φιλική Εταιρεία· πεθαίνει στην Ελβετία τον Νοέμβριο του 1869· οι Ωδές του είναι η μοναδική ποιητική προσφορά του, «μικρή αλλά από πολλές απόψεις σημαντική». Σ’ αυτές «ψάλλει την Ελληνική Επανάσταση, το ξαναγύρισμα της Ελευθερίας στον τόπο όπου γεννήθηκε» γράφει ο Λίνος Πολίτης, αυτή είναι ο «μεγάλος πρωταγωνιστής» του γράφει ο Mario Vitti. Για τις πηγές έμπνευσής του ο Κ. Θ. Δημαράς έχει γράψει μια ωραία μελέτη, στα 1946, στη Νέα Εστία (βλ., του ιδίου, Ελληνικός Ρωμαντισμός, και αναδημοσιευμένη στον τόμο Εισαγωγή στην ποίηση του Κάλβου, με επιμέλεια Νάσου Βαγενά). Την εκδοτική τύχη των Ωδών, από το 1824 που πρωτοεκδόθηκε Η Λύρα μέχρι και σήμερα, έχει μελετήσει ο Γιάννης Δάλλας, στα δύο βιβλία που ανέφερα παραπάνω. Για τον Δάλλα, έχω να πω ετούτο: κατέχει σημαίνουσα θέση στις περί Κάλβου φιλολογικές σπουδές. Πιστεύω πως όσοι στη βιβλιοθήκη τους έχουν τα βιβλία του Γιάννη Δάλλα, όχι μόνο για τον Κάλβο, αλλά και για τον Κ. Π. Καβάφη, τον Μίλτο Σαχτούρη, τον Διονύσιο Σολωμό και, κυρίως, τις είκοσι ποιητικές συλλογές του, είμαι σίγουρος ότι γνωρίζουν ποια είναι η θέση του στη Νεοελληνική Λογοτεχνική Γραμματεία μας.

Οι δύο εκδόσεις Η Ιωνιάς και Η ποιητική του Ανδρέα Κάλβου. Η πνευματική συγκρότηση και η τεχνική των Ωδών, που εξέδωσε ο Τάκης Συρέλλης στον εκδοτικό οίκο του ΣΥΝΕΧΕΙΑ κουβαλούν μέσα τους καλλιτεχνικές αναζητήσεις και προσωπικές αισθητικές περί του βιβλίου απόψεις. Ως εκδότης ο Τάκης Συρέλλης νιώθει το νόημα του βιβλίου: και με το χρώμα του χαρτιού, και με το σχήμα, αλλά και με το πνεύμα του συγγραφέα – επιμελητή Γιάννη Δάλλα. Ο Κάλβος δεν μπορούσε να τυπωθεί έχοντας υπόψη μόνο το «παζάρι» και τον πειρασμό της εμπορικότητας που, πιθανόν, μπορεί να έχει η ποίησή του ακόμη και σήμερα, στην επέτειο των 200 χρόνων από το 1821. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο τα βιβλία των Ωδών, ως εκδοτικό και βιβλιοδετικό αποτέλεσμα δεν θα ήταν αποτέλεσμα βαθιάς γνώσης της ομορφιάς και της τέχνης του βιβλίου. Ο εκδοτικός, λοιπόν, οίκος ΣΥΝΕΧΕΙΑ (σήμερα δεν υπάρχει πια) και ο δημιουργός τους Τάκης Συρέλλης, σέβονται την μακραίωνη ιστορία του βιβλίου: πιστός στο πολυτονικό σύστημα γραφής, με βαρείες, οξείες, υπογεγραμμένες, περισπωμένες· αντικριστή παράθεση των κειμένων: Η Ιωνιάς στοιχειοθετημένη στο χέρι από τον Αντώνη Περούλη, στην αριστερή σελίδα η φωτογραφική εικόνα του χειρογράφου, όπως σώζεται στο Τμήμα Χειρογράφων της Αγίας Γενεβιέβης στο Παρίσι, και στη δεξιά η πιστή τυπογραφική αναγραφή του χειρογράφου. Ενώ, Η ποιητική του Ανδρέα Κάλβου. Η πνευματική συγκρίτηση και η τεχνική των Ωδών, στοιχειοθετημένη με στοιχεία κάσας από τον Νίκο Μπλαζουδάκη και βιβλιοδετημένη με χονδρό εξώφυλλο, όπως και για τα δύο βιβλία αναγράφεται στον κολοφώνα τους, με το τυπογραφικό σήμα να παραπέμπει σε αντίστοιχα σήματα και κοσμήματα εκδοτικών οίκων της εποχής της Τουρκοκρατίας, τότε που το βιβλίο ήταν πνευματικό αγαθό.

Σπανίζουν σήμερα εκδοτικοί όπως η ΣΥΝΕΧΕΙΑ του Τάκη Συρέλλη. Σπανίζουν γιατί οι σημερινοί τυπογράφοι είναι απλοί εκδότες, μικρής ή μεγάλης εμβέλειας, εμπορικής κυρίως· στόχος τους η βιομηχανοποιημένη - εμποροποιημένη παραγωγή βιβλίων. Κακά τα ψέματα, στις μέρες μας δεν έχουμε εκδόσεις βιβλίων αψεγάδιαστων, ανεπίληπτων, καλά επιλεγμένων και φροντισμένων τυπογραφικά.

Τον Ανδρέα Κάλβο, όπως μας το δίνει ο Γιάννης Δάλας και ο Τάκης Συρέλλης, σήμερα τον ενθυμούμεθα ποιητικά, φιλολογικά, ιστορικά και εκδοτικά – ως «αμιλλητήριο», «στοιχειωμένη λέξη» για τον Κάλβο κι «(ας μην έχομε προσωπογραφία του»), όπως γράφει ο Ζήσιμος Λορεντζάτος· αμιλλητήριος σημαίνει φιλόνικος, εριστικός, και τέτοιος ήταν ο Κάλβος - τον έχουμε λοιπόν τον Κάλβο μπροστά μας. Του οφείλουμε μια ανάγνωση των Ωδών του, οφείλουμε και τη διδασκαλία τους στους μαθητές μας, ανάγνωση μνήμης των 200 χρόνων από το 1821.

Γυναίκεια κακοποίηση και πρότυπα παιδείας

Του ΤΑΣΟΥ ΧΑΤΖΗΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ

Στο εξαιρετικό δοκίμιο του Άγγελου Τερζάκη: «Έλεγχος της δημοκρατικής ιδέας» που ανθολογείται στο βιβλίο των Νέων Ελληνικών της Γ΄  Τάξης των ΕΠΑΛ και έχει μπει και στις Πανελλήνιες Εξετάσεις των ΓΕΛ, παραλείπεται το τελευταίο και κατά τη γνώμη μου θαυμάσιο και πάντα διδακτικό κομμάτι που είναι εξαιρετικά επίκαιρο αυτές τις μέρες που τα εγκλήματα με θύματα γυναίκες γίνονται και πάλι, δυστυχώς, θέμα συζήτησης: «Υπάρχει όμως κι ένα άλλο στάδιο βαρβαρότητας που πρέπει να ξεπεραστεί, για να είναι ένας λαός άξιος της Δημοκρατίας: το στάδιο του θαυμασμού προς τη βαναυσότητα. Η χοντρή πλάνη να την περνάει κανείς για δύναμη. Συναντούμε κοινωνικά σύνολα που δεν ξέρουν, δεν υποπτεύονται τι κρύβεται πίσω από τη βαναυσότητα: πόση ουσιαστική αδυναμία, πόση ανάγκη για άμυνα, πόση μεταμφιεσμένη μνησικακία, πόσα συμπλέγματα, πόση περιφρόνηση προς το ανθρώπινο γένος, πόσοι παράγοντες αστάθμητοι και σκοτεινοί. Η πραγματική δύναμη είναι κατά πολύ πιο δύσκολα εξακριβώσιμη απ’ ότι πιστεύει ο κόσμος. Εμφανίζεται αθόρυβη και σεμνή εκεί που κανένας σχεδόν δεν το φαντάζεται στο εργαστήρι του σοφού, στο κελί του αγίου, στη φυλακή του επαναστάτη. Σπανιότατα στο προσκήνιο. Γιατί δύναμη ανθρώπου θα πει ένα και μόνο: δύναμη ψυχής. Κι αυτή φανερώνεται στη μοναχικότητα και στον κατατρεγμό όχι στην αγορά και στο θρίαμβο».

Η αποκατάσταση της πραγματικής έννοιας της δύναμης είναι εξαιρετικά επίκαιρη αυτές ειδικά τις μέρες με τα τόσο αποτρόπαια παραδείγματα εκδήλωσης της βαναυσότητας της δύναμης ως κατεξοχήν χαρακτηριστικού του αντρικού φύλου. Είναι επείγουσα ανάγκη, αν θέλουμε μία καλύτερη κοινωνία και καλύτερες ανθρώπινες σχέσεις, υγιέστερη και ουσιαστικότερη επικοινωνία μεταξύ των φύλων, πραγματική δημοκρατία σε τελική ανάλυση, να υπενθυμίζουμε σε κάθε ευκαιρία στο σπίτι και στο σχολείο ότι πραγματική δύναμη είναι η ψυχική κι ότι η σωματική δύναμη πρέπει να τίθεται στην υπηρεσία του ασθενέστερου και όχι να χρησιμοποιείται για να επιβάλει τα πιο άγρια και ταπεινά ένστικτα.

Όσο κι αν ενοχλεί ορισμένους γιατί επιχειρούν να εκμεταλλευτούν τέτοια φαινόμενα για να επιβάλουν τα ιδεολογήματα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, που επενδύει στον κατακερματισμό των συλλογικών ταυτοτήτων και εν τέλει και του ίδιου του ατόμου, διαθέτουμε ως πολιτισμός τις αξίες και τα πρότυπα που μπορούν, εφόσον τα αναδείξουμε, να αντιπαλέψουν τη λατρεία της δύναμης ως βίαιης επιβολής είτε σε ατομικό, όπως συμβαίνει σε τόσα περιστατικά αντρικής κυρίως βίας είτε σε συλλογικό επίπεδο, όπως συμβαίνει με την επιθετικότητα της Τουρκίας. Τα πρότυπα αυτά δεν είναι άλλα από τα διαχρονικά πρότυπα της δικής μας, αλλά και κάθε άλλης απελευθερωτικής παράδοσης, στα οποία αναφέρεται κι ο Τερζάκης: του σοφού, του αγίου και του ήρωα - προμάχου, του αγωνιστή που υπερασπίζεται το δίκιο. Είναι το πρότυπο του «καλού καγαθού» συμπληρωμένου με αυτά της σοφίας και της καλοσύνης που πρώτος ο Πλάτωνας είχε τονίσει: «πάσα τε επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής πανουργία, ου σοφία φαίνεται».

Πρότυπα υπάρχουν λοιπόν και είναι απολύτως αναγνωρίσιμα και σεβαστά από το συλλογικό μας θυμικό. Το ίδιο όμως αναγνωρίζουμε και τη δυνατότητα του ανθρώπου για το χειρότερο, τη σκοτεινή εκείνη πλευρά του εαυτού που κάνει ακόμη και τα πιο προικισμένα και ξεχωριστά άτομα ικανά για τα χειρότερα εγκλήματα. Απέναντι σε αυτά ο δικός μας πολιτισμός έχει δημιουργήσει την τραγωδία ως μάθημα αποτροπής που υπενθύμιζε τη βέβαιη επιβολή της Νεμέσεως, της τιμωρίας από τους θεούς, σε όσους διέπρατταν ύβριν, μία αντίληψη που θα διατηρηθεί και στον χριστιανισμό που θα κρατήσει με διαφορετική πλέον, ηθική, σημασία την έννοια της αρετής ως πρότυπο ζωής και θα καταδικάσει την «αμαρτία».

Ο σύγχρονος άνθρωπος όμως «σκοτώνοντας τον Θεό», μη έχοντας τον Θεό του, όπως λέμε, περιφρονεί κάθε ηθική επιταγή αναγάγοντας την «απελευθέρωση της επιθυμίας (που θα γίνει ο τάφος της κάθε εξουσίας, σύμφωνα με ένα αντεξουσιαστικό σύνθημα της δεκαετίας του ’80)» σε κυρίαρχο πρότυπο ζωής. Η αμφισβήτηση της κατεστημένης ηθικής και κυρίως της υποκρισίας που τη χαρακτηρίζει υπήρξε, φυσικά, αναγκαία. Έφτασε όμως στο σημείο να δώσει άλλοθι στην έκφραση ταπεινών και εγκληματικών ενστίκτων, όπως η παιδεραστία, ο βιασμός, η κακοποίηση γενικότερα, στο όνομα της «σεξουαλικής απελευθέρωσης» και της περιφρόνησης κάθε ηθικού φραγμού. Αυτό σε συνδυασμό με μία ανατροφή των παιδιών και ειδικά των αγοριών χωρίς όρια, με τα μυαλά τους φουσκωμένα με την ιδέα ότι μπορούν να «γ…ούν και να δέρνουν» ατιμώρητα τόσο από το σπίτι όσο και από το σχολείο της παραίτησης από την επιβολή ορίων, γέννησε τα τέρατα με τα οποία «πέφτουμε», τάχα, «από τα σύννεφα» όταν αντιμετωπίζουν τις γυναίκες ως αντικείμενα χρήσης για ατομική ικανοποίηση. Τώρα που γνωρίζουμε ότι δεν είναι όλες οι επιθυμίες «καλές» και ότι δεν είναι δυνατόν να μεγαλώνουμε αγόρια που δε σέβονται κανέναν κανόνα γιατί έχουν μάθει να τους επιτρέπονται τα πάντα, είμαστε σε θέση να αναθεωρήσουμε τη στάση μας. Οφείλουμε, λοιπόν, να αποκαταστήσουμε στην κλίμακα αξιών μας εκείνα τα πρότυπα παιδείας που αντί να διαλύουν την κοινότητα σε εξατομικευμένες οντότητες που ανταγωνίζονται η μία την άλλη μέσα από άπειρες ταυτότητες, όπου η κάθε μία διεκδικεί την απόλυτη αλήθεια για τον εαυτό της, θα της επιτρέψουν να ανασυγκροτηθεί στη βάση του αλληλοσεβασμού και της αλληλεγγύης, της πραγματικής αποδοχής και ανεκτικότητας αλλά και της επιβολής ορίων που χαλιναγωγούν την τάση του ανθρώπου προς το «κακό», στο όνομα της ενότητας.

ΠΗΓΗ

ΑΡΔΗΝ

Απειλούνται οι κλασσικές σπουδές από την πολιτική ορθότητα;

To Πανεπιστήμιο Princeton κατάργησε την υποχρεωτική εκμάθηση Αρχαίων Ελληνικών και Λατινικών ακόμη και για όσους σπουδάζουν κλασσικές σπουδές. Οι φανατικοί οπαδοί της πολιτικής ορθότητος θέλουν όμως να καταργήσουν και την διδασκαλία του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού. Θα τα καταφέρουν και τι σημαίνει αυτό για την Ελλάδα;

Ένας από τους πιο γνωστούς ιστορικούς και αρχαιολόγους, ο Άγγελος Χανιώτης απαντάει στα ερωτήματα του Αλέξη Παπαχελά για τα θέματα αυτά αλλά σχολιάζει επίσης δύο ζητήματα που έχουν διχάσει τον δημόσιο διάλογο: τα έργα στον Ιερό βράχο της Ακρόπολης και την τύχη των αρχαιολογικών ευρημάτων στην Θεσσαλονίκη που εμπλέκονται στην κατασκευή του μετρό.

Επιμέλεια Παραγωγής: Κωνσταντίνος Γεωργόπουλος.

Η συνέντευξη: εδώ

Για τον Άγγελο Χανιώτη μπορείτε να δείτε τις δύο προσωπικές ιστοσελίδες του και τον Κατάλογο Επιστημονικών Άρθρων του:

Η προσωπική σελίδα του Άγγελου Χανιώτη στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών

Η προσωπική σελίδα του Άγγελου Χανιώτη στην ιστοσελίδα του Κολεγίου Ωλ Σόουλς

Κατάλογος Επιστημονικών Άρθρων του Άγγελου Χανιώτη στην ιστοσελίδα της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης

Ο Ανδρέας Κάλβος από τις εκδόσεις ΣΥΝΕΧΕΙΑ του Τάκη Συρέλλη με επιμελητή τον ΔΑΣΚΑΛΟ και ΠΟΙΗΤΗ Γιάννη Δάλλα [1]

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Ετούτες τις μέρες προσπαθώ να γράψω κάτι σημαντικό, θέλω να πιστεύω, για τον Ανδρέα Κάλβο και την έκδοση της πρώτης ποιητικής συλλογής του: Η Λύρα ή αλλιώς Η Ιωνιάς όπως τιτλοφορείται στη χειρόγραφη παράδοσή της, με φιλολογική επιμέλεια του Γιάννη Δάλλα, από τις εκδόσεις ΣΥΝΕΧΕΙΑ. Συζητώντας πριν λίγο καιρό με τον καλό φίλο Τάκη Συρέλλη για τον Κάλβο και τη θέση που έχει στη επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, αξίζει είπαμε μια αναφορά στον τοπικό Τύπο, στον Ζακύνθιο αυτόν ποιητή· (θα δημοσίευθεί την επόμενη εβδομάδα στα ΠΟΛΙΤΙΚΑ της Λέσβου, εφημερίδα που συχνά αρθρογραφώ). Να θυμήσω εδώ ότι ο Τάκης Συρέλλης ήταν ο δημιουργός του εκδοτικού οίκου ΣΥΝΕΧΕΙΑ.

Είναι γνωστό πως ο Κάλβος έγινε ευρύτερα γνωστός χάρη στον Κωστή Παλαμά, γύρω στα 1889, με την ομιλία του στον Φιλολογικό Σύλλογο ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ. Μετά τον Παλαμά, διαμέσου της Γενιάς του ’30 (Γιώργο Σεφέρη, Οδυσσέα Ελύτη), του Κωνσταντίνου Τσάτσου και του Γιώργου Ανδρειωμένου, που έγραψε δύο εργογραφικά και βιβλιογραφικά βιβλία, ο Γιάννης Δάλλας κατέχει σημαίνουσα θέση στις περί Κάλβου φιλολογικές σπουδές. Πιστεύω πως όσοι στη βιβλιοθήκη τους έχουν τα βιβλία του Γιάννη Δάλλα, όχι μόνο για τον Κάλβο, αλλά και για τον Κ. Π. Καβάφη, τον Μίλτο Σαχτούρη, τον Διονύσιο Σολωμό και, κυρίως, τις είκοσι περίπου ποιητικές συλλογές του, είμαι σίγουρος πως γνωρίζουν πολύ καλά ποια είναι η θέση του στη Νεοελληνική Λογοτεχνική Γραμματεία.

Το παρακάτω ποίημα προέρχεται από την ποιητική συλλογή Ανατομία· εκδόσεις ΚΕΙΜΕΝΑ, ακόμη ένας εκδοτικός οίκος που, μαζί με τις εκδόσεις ΣΥΝΕΧΕΙΑ, οι εκδόσεις τους για τη σύγχρονη ιστορία του βιβλίου υπήρξαν πραγματικά καλλιτεχνήματα. Το ποίημα κυκλοφορεί σε αρκετά sites και blog, με κάποια όμως λάθη. Εδώ ανδημοσιεύεται με προσοχή και ακρίβεια, δηλαδή μέχρι κεραίας, και ταιριάζει απόλυτα με τα βιβλία - καλλιτεχνήματα που μας έχουν δώσει οι εκδοτικοί οίκοι ΣΥΝΕΧΕΙΑ και ΚΕΙΜΕΝΑ:

ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΑΛΛΑΣ. (1971). Ανατομία. Αθήνα: Κείμενα, σσ. 30-31.

Υγεία, θρησκεία και πνευματικότητα

Γράφει ο ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΛΙΝΟΣ

Αυτός είναι ο τίτλος [Υγεία, θρησκεία και πνευματικότητα] ενός προγράμματος του Πανεπιστημίου του Harvard που, εδώ και αρκετά χρόνια, προσπαθεί με ακαδημαϊκό τρόπο να απαντήσει στο ερώτημα: «Πώς η θρησκεία και η πνευματικότητα σε συνεργασία με τη δημόσια υγεία και την καθημερινή ιατρική μπορούν να ανακουφίσουν την αρρώστια και να προωθήσουν την ανθρώπινη ευζωία».

Παρόμοια προγράμματα για «Ιατρική, πνευματικότητα και θρησκεία» λειτουργούν και σε πολλά άλλα αμερικανικά πανεπιστήμια. Στον πρόλογο του βιβλίου τής καθηγήτριας της Ιατρικής του Harvard, Tracy Balboni, που πρόσφατα εκδόθηκε από το Oxford University Press, διαβάζουμε: «Μέσω της κουλτούρας άρνησης του θανάτου, η ιατρική έχει αποκτήσει τρομερή δύναμη που τη διατηρεί με το να κρατάει αποστάσεις από τη θρησκεία και την πνευματικότητα που πολύ συχνά μας θυμίζουν τον θάνατο». Στο βιβλίο προτείνεται ότι, «και οι δύο σφαίρες (ιατρική και θεολογία) πρέπει να βρεθούν μαζί μέσα από το φως που έρχεται από την άλλη».

Σε ένα editorial του Lancet με τίτλο: «Θρησκεία, πνευματικότητα και ιατρική» μαθαίνουμε ότι στις περισσότερες αμερικανικές ιατρικές σχολές προσφέρονται στους φοιτητές της Ιατρικής μαθήματα «θρησκείας και πνευματικότητας». Στο ίδιο άρθρο αναφέρεται πως σε συνέδριο της Αμερικανικής Ακαδημίας οικογενειακών γιατρών, το 99% των ερωτηθέντων «ήταν πεπεισμένοι ότι η θρησκευτικότητα μπορεί να είναι θεραπευτική». Στο άλλο έγκριτο ιατρικό περιοδικό NEJM, ο τίτλος σε κύριο άρθρο ήταν: «Πρέπει οι γιατροί να συνταγογραφούν θρησκευτικές δραστηριότητες;» Στο περιεχόμενό του μαθαίνουμε ότι 77% των ασθενών που νοσηλεύονται σε νοσοκομεία θέλουν «οι γιατροί να λαμβάνουν υπ’ όψιν τις πνευματικές τους ανάγκες».

Υπενθυμίζεται πως ο κύριος ρόλος του γιατρού είναι «να θεραπεύει μερικές φορές, να ανακουφίζει συχνά και πάντα να αναπαύει». Είναι γνωστό ότι, για πολλούς ασθενείς η θρησκεία είναι μια παρηγοριά και μια ανάπαυση στις δύσκολες στιγμές τους. Όμως, το πόσο ενεργό ρόλο πρέπει να παίξει ο γιατρός στο θέμα αυτό αποτελεί ένα δύσκολο ζήτημα για το οποίο γίνονται όλο και περισσότερες συζητήσεις στην πρόσφατη διεθνή ιατρική βιβλιογραφία.

Όπως αναφέρεται στο περιοδικό της Mayo Clinic με τίτλο: «Θρησκευτική ενασχόληση, πνευματικότητα και Ιατρική: επιπτώσεις στην κλινική ιατρική», οι γιατροί όπως παίρνουν το κοινωνικό ιστορικό κάθε ασθενούς, πρέπει να γνωρίζουν και το «πνευματικό ιστορικό» του. Αυτό το ιστορικό είναι απαραίτητο τουλάχιστον όταν αντιμετωπίζουμε θέματα ανακουφιστικής ιατρικής σε πάσχοντες από προχωρημένο καρκίνο και άλλες ανίατες ασθένειες.

Η θετική για τον ασθενή σχέση του με τη θρησκεία δεν είναι χρήσιμη μόνο στα «τελευταία» του αλλά και σε άλλες φάσεις της ζωής του. Σε μία από τις πολλές σχετικές δημοσιεύσεις το 85% των ασθενών που ρωτήθηκαν, είχαν μία ή περισσότερες πνευματικές ανάγκες, όπως το 54%, «ψάχνω για μια στενότερη σχέση με τον Θεό», το 47% «θέλω να ζητήσω συγγνώμη», το 27% «αισθάνομαι ότι με εγκατέλειψε ο Θεός». Μόνο 7% των ασθενών δήλωσαν πως δεν τους ενδιαφέρουν θέματα θρησκείας ή πνευματικότητας.

Σε μια επιστημονικά και στατιστικά πολύ προσεγμένη μελέτη που βασίζεται σε 74.534 γυναίκες της περίφημης «Nurses’ Health Study», το συμπέρασμα είναι εντυπωσιακό: «Οι γυναίκες που εκκλησιάζονται συχνά έχουν στατιστικά σημαντικά χαμηλότερο κίνδυνο θνησιμότητας από καρδιαγγειακά νοσήματα και καρκίνους»! Οι συγγραφείς καταλήγουν πως «η θρησκεία και η πνευματικότητα πιθανόν να είναι μια υποεκτιμημένη πηγή που οι γιατροί πρέπει να εξερευνήσουν μαζί με τους ασθενείς τους, ανάλογα με την περίπτωση».

Τέλος, σε ένα άλλο άρθρο – άποψη του περιοδικού JAMA, με τίτλο «Υγεία και πνευματικότητα», επισημαίνεται ότι «οι σημερινοί κλινικοί γιατροί παραβλέπουν τη διάσταση της πνευματικότητας όταν αντιμετωπίζουν την υγεία των άλλων ή ακόμα τη δική τους». Στην COVID εποχή η συζήτηση για τον ρόλο της θρησκείας και της πνευματικότητας στην υγεία μας αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Ο κ. Δημήτρης Λινός είναι Καθηγητής Χειρουργικής στο ΕΚΠΑ, Lecturer στο Harvard Medical School.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Διαβάζοντας το βιβλίο «1821: H αρχή που δεν ολοκληρώθηκε. Πότε και πως δημιουργήθηκε το κράτος όπου ζούμε σήμερα», όχι μόνο μαθαίνεις αλλά και αποκτάς σχέση με την Ιστορία

Γράφει η ΙΩΑΝΝΑ ΚΕΝΤΕΡΗ· Μαθήτρια του Πρότυπου ΓΕΛ. Μυτιλήνης του Πανεπιστημίου Αιγαίου

Φέτος συμπληρώνονται 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 – μια Επανάσταση που οδήγησε στην απελευθέρωση των Ελλήνων από τον τουρκικό ζυγό και στη δημιουργία του Ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους, όπως όλοι γνωρίζουμε. Ακούγοντας, όμως, για όλες τις εκδηλώσεις, τους εορτασμούς που γίνονται για αυτή την επέτειο αλλά και τις αναφορές σε διάφορα γνωστά ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα, τα οποία συνδέονται με το 1821, βρέθηκα αντιμέτωπη με τη σκληρή αλήθεια: δεν τα θυμάμαι τόσο καλά, όσο κάποτε.

Είναι γεγονός ότι, κατά τη διάρκεια των μαθητικών μας χρόνων, διδασκόμαστε την Ιστορία της Επανάστασης του '21 τρεις φορές: ως ζωηρά παιδιά στην ΣΤ΄ Δημοτικού, ως ανήσυχοι έφηβοι στην Γ’ Γυμνασίου και στην τελευταία χρονιά της εκπαίδευσής μας, την Γ΄ Λυκείου, έχοντας το άγχος και την κούραση των Πανελλαδικών Εξετάσεων. Πώς γίνεται όμως μετά από τόσα χρόνια στα θρανία, να μην γνωρίζουμε πολύ καλά την Νεότερη Ιστορία μας; Αυτό το ερώτημα έκανα στον εαυτό μου, και φέτος με αφορμή την Επέτειο των 200 χρόνων από το 1821, προσπάθησα να καταπιαστώ με το διάβασμα βιβλίων σχετικών με αυτήν.

Πράγματι, είναι αλήθεια πως τα σχολικά βιβλία Ιστορίας, έχουν γίνει δυσανάγνωστα – γιατί όχι και βαρετά - μετά από όλες τις υπογραμμίσεις και τις σημειώσεις, καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς· με η φωνή του αφηγητή σε εκπαιδευτικά βίντεο και τηλεοπτικά αφιερώματα να αποτελεί ένα ξεχωριστό είδος νανουρίσματος. Η αναζήτησή μου να βρω και να διαβάσω ένα εξωσχολικό βιβλίο για το 1821, με έφερε στο: «1821: H αρχή που δεν ολοκληρώθηκε. Πότε και πως δημιουργήθηκε το κράτος όπου ζούμε σήμερα». Ο τίτλος του μαγευτικός, να μου προκαλεί, πριν ακόμη το διαβάσω, ερωτήματα. Γιατί ανολοκλήρωτη η Επανάσταση του 1821; Δεν ολοκληρώθηκε με τον Ιωάννη Καποδίστρια; Το οπισθόφυλλο υποσχόταν «ευκολοδιάβαστη αλλά όχι επιφανειακή», «απλή […] ζωηρόχρωμη» αφήγηση των γεγονότων της Επανάστασης. Αυτό φυσικά τράβηξε το ενδιαφέρον μου και έτσι αποφάσισα να αποκτήσω «σχέση» με τους παππούδες του 1821. Η συγγραφέας κα Αθηνά Κακούρη έγινε η καλή μου, λοιπόν, δασκάλα. Μέσα σε 367 σελίδες, εξιστορεί τα γεγονότα από τα τέλη της Τουρκοκρατίας μέχρι τη δολοφονία του Καποδίστρια. Με γλαφυρό ύφος και ζωηρή αφήγηση, σύντομες θεματικές ενότητες και συνεχή ροή των γεγονότων, από την πρώτη κιόλας σελίδα κατάφερε να τραβήξει το ενδιαφέρον μου. Δεν είναι λίγες οι φορές που νιώθω σαν να συζητώ μαζί της.

Τα αποσπάσματα αρκετών πηγών που παρεμβάλλονται συχνά στην αφήγηση αλλά και οι διασυνδέσεις με το παρόν, είναι τα βασικά στοιχεία που κάνουν το βιβλίο αυτό ξεχωριστό, διαφορετικό από τα σχολικά βιβλία. Η συγγραφέας δεν διστάζει να παραδεχτεί πως, όχι, δεν γνωρίζουμε και τόσο καλά όλα όσα συνέβησαν την περίοδο της Επανάστασης του 1821. Γι’ αυτό και το «μήπως» δεν τα γνωρίζουμε τόσο καλά, κάνει το βιβλίο ακόμη πιο ενδιαφέρον. Αυτό το «μήπως», πράγματι, αφήνει περισσότερο χώρο στον αναγνώστη να ψάξει και μόνος του, να στοχαστεί και να προσπαθήσει να γεμίσει τα διάφορα κενά με δική του κριτική σκέψη. Δεν το κρύβω πως η συγγραφέας με βοήθησε να τοποθετήσω σε μια χρονική σειρά και να συμπληρώσω πολλά κενά που είχα για το 1821, τα οποία το σχολικό μάθημα της Ιστορίας, δυστυχώς, δεν μου το έχει κάνει μέχρι σήμερα, που είμαι μαθήτρια της Β΄ Λυκείου πια! Και γιατί δεν το έχει κάνει; Γιατί στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς, φτάνουμε στο σημείο να μην θυμόμαστε σχεδόν τίποτε από τη διδασκόμενη Ιστορία. «Μήπως» φταίει ο τρόπος διδασκαλίας, «μήπως» ο τρόπος αξιολόγησης, «μήπως» και η παπαγαλία να μαθαίνουμε χρονολογίες και ιστορικά γεγονότα; Είναι γνωστό το σκηνικό: στο σπίτι αποστηθίζουμε αυτολεξεί αποσπάσματα κειμένων, και μετά την προφορική εξέταση δεν τα ξανασκεφτόμαστε, μέχρι τη γραπτή. Όταν τελειώσει και αυτή, δεν τα προσεγγίζουμε ξανά. Αφήνουμε τις πληροφορίες να μαζευτούν στο πίσω μέρος του μυαλού μας, χωρίς να έχουμε τη δυνατότητα να τις ανακαλέσουμε κάποια στιγμή. Φανταστείτε μια αποθήκη – ποτέ δεν ξέρεις τι μπορεί να βρίσκεται στο πίσω μέρος της, και θέλει πολύ προσπάθεια για να μάθεις τι βρίσκεται σ’ αυτή.

Το βιβλίο της κας Κακούρη με βοήθησε να συνειδητοποιήσω πως η Ιστορία της πατρίδας μου, παλαιότερη και νεώτερη, είναι πολλά περισσότερα από το διδασκόμενο στο σχολείο μάθημα Ιστορίας, που πολλοί μαθητές και πολλές μαθήτριες αντιπαθούν. Είναι το παρελθόν μας, άρρηκτα συνδεδεμένο με το παρόν και το μέλλον. Είναι κάτι που αξίζει να καταπιαστείς και να μάθεις, να εμπεδώσεις, γενικά να γνωρίσεις και να αποκτήσεις σχέση. Αν και «η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται» όπως συνηθίζουν να λένε κάποιοι, εγώ πιστεύω πως επαναλαμβάνεται γιατί καθημερινά βλέπουμε να γίνονται τραγικά λάθη του παρελθόντος, όπως «Η Διχόνοια που βαστάει ένα σκήπτρο η δολερή».

Τελικά, το βιβλίο της κας Αθηνάς Κακούρη με βοήθησε να γνωρίσω καλύτερα την Επανάσταση του 1821. Μπορείς και εσύ αγαπητέ μου συμμαθητή και αγαπητή μου συμμαθήτρια, εάν έχεις τη θέληση, να διαθέσεις λίγο χρόνο, να συγκεντρωθείς και να διαβάσεις ένα - δύο κεφάλαια την ημέρα, από αυτό το τόσο σημαντικό για εμένα βιβλίο. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι να μη νομίσεις πως το διάβασμά του θα είναι αγγαρεία, κάτι δηλαδή που πρέπει να κάνει ντε και καλά. Μάθε πως η μόρφωσή σου εκτείνεται πέρα από τα σχολικά μαθήματα Ιστορίας: είναι μια συνεχής διαδικασία, την οποία εσύ επιλέγεις. Μόλις αποφασίσεις ότι θέλεις να πάρεις στα χέρια σου το τιμόνι, να αποκτήσεις ιστορικό κριτήριο και αυτογνωσία, να ξέρεις… το καράβι της γνώσης θα σαλπάρει…

ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ. Ο φιλόσοφος της συμφιλίωσης: 40 χρόνια από τον θάνατό του (1925-1981)

Το Πρόγραμμα της Διαδικτυακής Διημερίδας: εδώ

Για την κατανόηση της εφηβείας

«Το μόνο που με απασχολούσε ήταν ν’ αγαπώ και ν’ αγαπιέμαι… Η καρδιά μου δεν μπορούσε πια να διακρίνει το φως της τρυφερότητος από το σκοτάδι της λαγνείας. Έβραζαν και τα δύο μέσα μου, χωρίς διάκριση». Αγίου ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ. (1997). Εξομολογήσεις, τ. Α΄. Αθήνα: Πατάκη, σ. 150.

«Η συνάντηση με το άλλο φύλο αποτελεί “έμβλημα” της εφηβείας, σημάδι εισόδου σε αυτή και κριτήριο ώριμης εξόδου.

Προετοιμάζεται με τη βιολογική μεταβολή που λαμβάνει χώρα, αλλά και με το ψυχολογικό άνοιγμα προς τον άλλο γενικά, με την κίνηση προς συνάντηση άλλων προσώπων.

Το ενδιαφέρον για το άλλο φύλο και ο έρωτας συνιστούν ένα ψυχοσωματικό γεγονός. Ψυχισμός και σώμα συνδέονται τόσο στενά βέβαια, ώστε να αληθεύουν εκπληκτικά τα προηγούμενα λόγια του αγίου Αυγουστίνου με τα οποία αποτιμά ό,τι συνέβαινε στα νεανικά του χρόνια. Πράγματι, ο έφηβος βιώνει ένα μείγμα πλατωνικής εξιδανίκευσης και σεξουαλικής έλξης, ευγενούς ανιδιοτέλειας και τολμηρών φαντασιώσεων, ικανό να τον ενθουσιάσει αλλά και να τον ταπεινώσει, να του φέρει χαρά ανάμεικτη με ντροπή [...]

[…] Συνακόλουθα αποκτά μεγάλο ενδιαφέρον για το πώς φαίνεται στο άλλο φύλο. Ας μη βιαστούμε να το κρίνουμε εγωιστικό, το ψυχολογικό καθρέφτισμα είναι απαραίτητο για την αυτοεκτίμηση και δεν εξαιρείται κανείς από αυτό, ούτε ο έφηβος που θρησκεύει, δεδομένου ότι δεν αποτελεί ζήτημα αξιών αλλά συναισθηματική ανάγκη».

π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΘΕΡΜΟΣ. (2008). Ταραγμένη Άνοιξη. Για την κατανόηση της εφηβείας. Αθήνα: Αρονταρίκι, σσ. 135-136, 137.

«Γιατί νοσεί η Πόλις;»

ΓΙΑΤΙ ΝΟΣΕΙ Η ΠΟΛΙΣ; Το κεντρικό ερώτημα στην αρχαία τραγωδία ποτέ δεν ήταν πιο επίκαιρο απ’ όσο σήμερα, καθώς η πάσχουσα ανθρωπότητα ζει, αγωνιά, νοσεί, επιζεί ή πεθαίνει στις συνθήκες της πανδημίας.

Το ξεδίπλωμα της οιδιπόδειας τραγωδίας είχε δείξει ότι η Νόσος που αφανίζει την Πόλη δεν είναι απλώς μια παράλογη κατάρα των θεών ή μια φυσική καταστροφή χωρίς ανθρώπινη παρεμβολή, μια συνωμοσία ή κάποια πολιτική κατασκευή των κρατούντων. Πηγάζει από τις αντιφάσεις της φυσικής και κοινωνικής ιστορικής τάξης πραγμάτων, πυροδοτώντας τη μέχρι θανάτου σύγκρουση των ανθρώπων με ανεξέλεγκτες δυνάμεις που συνηθίζει να τις ονομάζει «μοίρα».

Η Αντιγόνη του Σοφοκλή, σημείο αντιλεγόμενο μέσα στους αιώνες, συνεχίζει να βαδίζει και να μας συναντά εράσμια, αποφασιστική και με νου καθαρό, «καθώς η διάνοια του ανθρώπου περιπλανιέται υπό τη σκέπη του αδιανόητου» (Χαίλντερλιν). 

Τη συναντούμε κι εμείς, ακολουθώντας τις ατραπούς της διαλεκτικής που άνοιξαν ο Χαίλντερλιν και ο Μαρξ. Η αμφισημία της πρόθεσης αντί στο όνομά της της δίνει ένα νήμα. 

Πρόκειται για την Αντι-γόνη, τον αντ-άξιο γόνο των Λαβδακιδών, αλλά και το αντίθετο, εκείνη που σπάζει τον αιματηρό κύκλο, διεκδικώντας τη ζωή μιας κοινωνίας του συμφιλείν.

Είναι Αντί-θεος, με την έννοια που έχει η ομηρική λέξη, του ισόθεου αλλά και του αντίπαλου του θεού, όπως τη χρησιμοποιεί ο Χαίλντερλιν: «Πριν ο ενάντιος θεός την αρπάξει πραγματικά, στέκεται αντιμέτωπή του με λόγο θαρραλέο, συχνά ακόμα και βλάσφημο, κι έτσι διατηρεί ζωντανή την άγια δυνατότητα του Πνεύματος».

Αλλά είναι και Αντι-Tύραννος. Δεν συγκρούεται απλώς με τον κρατικό αυταρχισμό του Κρέοντα αλλά με το Κράτος καθεαυτό εν τη γενέσει του. 

Γιατί νοσεί η Πόλη; Η Αντιγόνη, «δρώντας ενάντια στην εποχή, επί της εποχής και είθε υπέρ μιας μελλοντικής εποχής» (Νίτσε), έδειξε ότι τα «πρωτεία» του Κράτους δεν είναι η απάντηση στο ερώτημα και η λύση, αλλά μέρος του προβλήματος και φονική νόσος· [από το οπισθόφυλλο του βιβλίου].

«Η εξόντωση της Αντιγόνης παίρνει το χαρακτήρα γυναικοκτονίας σαν τον πατριαρχικό όρο της διάσωσης της συνέχειας του Κράτους, ήδη από τη γέννησή του, μέσα από τους ασυμφιλίωτους κοινωνικούς ανταγωνισμούς και τις αγεφύρωτες ταξικές διαιρέσεις [...]

[...] Η Αντιγόνη καταδικάστηκε ως παραβάτης νόμου του Κράτους και στάλθηκε από τον Τύραννο ζωντανή στον Άδη. Αλλά κι ο Τύραννος κουρελιάστηκε και τον σύρανε ερείπιο μακριά οι δούλοι. Μπορείς να πεις ότι και οι δύο, Αντιγόνη και Κρέων, βγήκαν νικημένοι και νικητές, ότι υπήρξε ζοφερή ισορροπία. Στο κεντρικό ερώτημα – πρόβλημα: Γιατί νοσεί η Πόλις; Η Αντιγόνη απέδειξε “δρώντας ενάντια στην εποχή, επί της εποχής και είθε υπέρ μιας μελλοντικής εποχής” ότι η τυραννίς και τα πολιτικά “πρωτεία” του Κράτους δεν είναι η απάντηση στο ερώτημα και η λύση αλλά μέρος του προβλήματος και φονική νόσος:

και νυν, ως βιαίας έχεται

πάνδαμος πόλις επί νόσου…

τώρα που πάνδημη η πόλη

καταλύεται από βίαιη νόσο…»[1].

ΣΑΒΒΑΣ ΜΙΧΑΗΛ. (2020). Αντι-γόνη – Αντί-θεος, Αντι-Τύραννος. Αθήνα: Άγρα, σσ. 48-49.

[1] Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ. 1139-1140, στη μετάφραση του Δ. Δημητριάδη, που έγινε ειδικά για την παράσταση από την Ομάδα Σημείο Μηδέν σε σκηνοθεσία Σάββα Στρούμπου, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2019, σ. 39.

Η αυτοβιογραφία του Σεργκέι Μπουλγκάκωφ

Εφ. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ, αρ. φ. 1079 [1391], (Πέμπτη 27 Μαΐου 2021), σ. 10.

Ναι! Το τέλος κάθε σχολικής χρονιάς έχει όμορφες παιδαγωγικές εκπλήξεις!

Η Βιρτζίνια Γουλφ γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1882. Κόρη του Λέσλι Στήβεν - εξέχοντος βικτωριανού - μεγάλωσε σε αστικό και πολύ καλλιεργημένο περιβάλλον. Αυτοδίδακτη (όταν ήταν δεκατριών ετών ο πατέρας της της επέτρεψε να χρησιμοποιεί τη βιβλιοθήκη του, χωρίς όρους), είχε την ατυχία να μη «σπουδάσει» (μεγάλωσε στη σκιά της Βικτωριανής εποχής) αλλά και την τύχη να μείνει έτσι αμόλυντη από το στείρο ακαδημαϊσμό των πανεπιστημίων. Από το 1905 πρωτοστάτησε στη δημιουργία της ιστορικής πια Ομάδας του Μπλούσμπερυ - μια ομάδα από συγγραφείς, ζωγράφους και κριτικούς πού μονοπώλησαν (επάξια, ωστόσο) την πολιτιστική κίνηση του Λονδίνου για δύο δεκαετίες. Το 1912 παντρεύτηκε τον Λέναρντ Γούλφ, σύζυγο-φίλο που «διεύρυνε τα ενδιαφέροντα της και προστάτεψε, σαν φύλακας άγγελος, την πνευματική της υγεία». Έγραψε οκτώ μυθιστορήματα, διηγήματα, και πληθώρα κριτικών και άλλων δοκιμίων. Το πεζό έργο της χαρακτηρίζει η τεχνική της καλούμενης συνειδησιακής ροής, καταγραφή των σκέψεων και αισθημάτων πού «ρέουν», χωρίς καμιά προφανή λογική σύνδεση, στη συνείδηση ενός προσώπου.

Η Βιρτζίνια Γούλφ αυτοκτόνησε στις 28 Μαρτίου 1941. Έβαλε μια μεγάλη πέτρα στην τσέπη της και μπήκε στα παγωμένα νερά του πόταμου Ουζ κατέβηκε στον «κάτω κόσμο των νερών», εκεί «πού μια αλλαγή γίνεται ξαφνικά στο μυαλό σου και το σώμα σου λάμπει, ημιδιάφανο, τυλιγμένο σ' έναν πράσινο μανδύα», (Στο Φάρο, III, 8)· [από το οπισθόφυλλο του βιβλίου].

«Πως γυρίζει λοιπόν το φως ξανά στον κόσμο, μετά την έκλειψη του ήλιου; Μ’ ένα θαύμα. Αδύναμα. Με λεπτότατες αχτίδες κρέμεται σαν γυάλινο κλουβί. Ένα στεφάνι που μπορεί να σπάσει από μια απειροελάχιστη δόνηση. Να μια σπίθα εκεί. Κι αμέσως μετά, μια σκοτεινή αστραπή. Και μετά, μια άχνα ανεβαίνει, ωσάν η γη ν’ άρχισε ν’ ανασαίνει, μια, δυό φορές, για πρώτη φορά. Και μετά, κάποιος βαδίζει στην αφεγγιά κρατώντας ένα πράσινο φως. Και μετά, ένα λευκό στοιχειό αναδιπλώνεται. Τα δάση πάλλουν, πράσινα και γαλάζια, και σιγά σιγά, τα χωράφια πίνουν το κόκκινο, το χρυσαφί, το καφέ. Ξαφνικά ένα ποτάμι αρπάζει ένα γαλάζιο φως. Η γη απορροφά το χρώμα σαν σφουγγάρι. Παίρνει βάρος· καμπυλώνει· αιωρείται· σταθεροποιείται, και περιστρέφεται κάτω απ’ τα πόδια μας».

ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ ΓΟΥΛΦ. (1994). Τα Κύματα, μτφρ. Άρης Μπερλής. Αθήνα: Ύψιλον, σ. 207.

Έρμαν Έσσε... για πολλοστή φορά... ανεξάντλητος...

«Είναι, πάντως, βέβαιο ότι η ζωή στέκεται τελείως άοπλη μπροστά στο χάρισμα να ζει κανείς απόλυτα το παρόν, να δρέπει με τέτοια βουλιμία τον κάθε καρπό που βλασταίνει στις πλαγιές του δρόμου και να χαίρεται τις ανταύγιες από το φως της κάθε περαστικής στιγμής».

ΕΡΜΑΝ ΕΣΣΕ. (1983). Ο λύκος της στέπας, μτφρ. Γιάννης Κωστόπουλος. Αθήνα: Καστανιώτη, σ. 151.

Ισλάμ, Ευρώπη και Δημοκρατία: Προκλήσεις και Προοπτικές

Γράφει η ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΖΙΑΚΑ

Ποια είναι η σχέση του Ισλάμ με την Ευρώπη και τη Δημοκρατία; Είναι ένα ερώτημα το οποίο επανέρχεται ως συζήτηση στους σύγχρονους καιρούς, διατηρώντας μια αντίθεση μεταξύ δύο κατασκευασμένων, εν μέρει, κόσμων: έναν κόσμο εκκοσμικευμένο και δημοκρατικό, αυτόν της Ευρώπης, και έναν κόσμο θρησκευτικό και απολυταρχικό, αυτόν του Ισλάμ. Στην τοποθέτησή μας θα ανατρέξουμε σε ορισμένα ιστορικά και πολιτικο-θρησκευτικά παραδείγματα, ούτως ώστε να καταδείξουμε την περιπλοκότητα του θέματος, καθώς και την ιστορική και κοινωνική ποικιλία των επικοινωνιών, αλλά και των ανταγωνισμών μεταξύ αυτών των «δύο κόσμων». Μια τέτοια προσέγγιση μας οδηγεί σε μια ευρύτερη κατανόηση του ζητήματος, η οποία αποκαλύπτει το μη ομοιογενές τόσο της Ευρώπης όσο και του επονομαζόμενου «ισλαμικού κόσμου» και θίγει ορισμένα ζητήματα που προκύπτουν από την εννοιολογική χρήση των όρων «Ισλάμ», «Ευρώπη» και «Δημοκρατία», που οδηγεί σε μια αντιπαραβολή η οποία τονίζει την πολιτική, πολιτιστική και θρησκευτική ετερότητα και αναπαράγει μοντέλα πολιτικής και θρησκευτικής σύγκρουσης, χωρίς να μπορεί ωστόσο να προτείνει σύγχρονες λύσεις.

Παράλληλα, εστιάζουμε σε ουσιώδεις διαφορές γύρω από θέματα νόμου, πολιτεύματος και εφαρμογής της θρησκείας, διαφορές οι οποίες γίνονται αντιληπτές με διάφορες αφορμές εντός της Ευρώπης, μιας Ευρώπης με επιμέρους ιστορικές και θρησκευτικές καταβολές εντός των πολλών σημερινών κρατών της, και με την παρουσία του Ισλάμ ήδη ορατή από τον 9ο μ.Χ. αιώνα και εντεύθεν στην Ανδαλουσία και τη Σικελία και κατόπιν στα Βαλκάνια και σήμερα πια σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη. Η παρουσίαση στέκεται κριτικά απέναντι στη θέση ότι οι μουσουλμάνοι της Ευρώπης, ως φορείς/πιστοί του Ισλάμ, δεν μπορούν να ενταχθούν αρμονικά εντός των ευρωπαϊκών κοινωνιών, με την αιτιολόγηση ότι το Ισλάμ δεν είναι συμβατό με τη δημοκρατία και το κοσμικό κράτος.

Το Ισλάμ της Ευρώπης απηχεί εν πολλοίς τις διαφορετικές αποικιοκρατικές ιστορίες των κρατών του, αλλά και τις σύγχρονες μετα-αποικιοκρατικές πολιτικές της Ευρώπης απέναντι στην καταστροφή πολιτιστικών κοιτίδων της ανθρωπότητας, όπως αυτές της Μεσοποταμίας, του Ιράκ και της Συρίας, αλλά και άλλων χωρών. Οι μουσουλμάνοι της Ευρώπης, χωρίς να ομοιάζουν σε τίποτα μεταξύ τους, παρά μόνο στη θρησκευτική καταγωγή με τις επιμέρους νοηματοδοτήσεις της, τίθενται σε μεγάλο βαθμό στο περιθώριο της ευρωπαϊκής ιστορίας και είτε γίνεται προσπάθεια αφομοίωσής τους είτε αποπομπής τους είτε συμμόρφωσής τους. Πέραν όμως αυτής της δυσανάλογης κριτικής προσέγγισης με την οποία έρχονται αντιμέτωποι, οι μουσουλμάνοι της Ευρώπης χαίρουν παραλλήλως και ελευθεριών, κυρίως θρησκευτική ελευθερία και ελευθερία έκφρασης, με τρόπο που δεν θα ήταν εφικτός σε πολλές πλειοψηφικώς μουσουλμανικές χώρες ακόμη έως σήμερα. Παρατηρείται επίσης, ότι μπρος στον αγώνα απόκτησης ταυτότητας και οικονομικής διεξόδου, πολλοί από τους μουσουλμάνους της Ευρώπης αναπτύσσουν νέων ειδών σχέσεις με ισχυρά μουσουλμανικά κράτη και δίκτυα, και εκφράζουν προσωπικές αντιλήψεις θρησκευτικότητας, ανοιχτές ή κλειστές, που δεν τίθενται κάτω από την επιτήρηση και την κηδεμονία μιας «κρατικής θρησκευτικότητας». Παράλληλα όμως καλούνται, όπως και όλοι οι άλλοι πολίτες της Ευρώπης, να σέβονται την κριτική απέναντι στην θρησκεία και ομοίως να σέβονται και τους πιστούς άλλων θρησκειών όπως και αυτούς που δεν θρησκεύουν. Ευρωπαϊκές πολιτικές, ημιτελείς εν μέρει, δεν μπόρεσαν να βρουν πρόσφορους τρόπους κοινωνικής και οικονομικής ισότιμης ένταξης των μουσουλμάνων της Ευρώπης. Αμήχανη υπήρξε η στάση των περισσοτέρων ευρωπαϊκών κρατών απέναντι σε θέματα θρησκείας και εκπαίδευσης, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις αφέθηκαν στο έλεος των θρησκευτικών κοινοτήτων, και σε μια θεωρητικής φύσης προσέγγιση και διασφάλιση των ταυτοτήτων.

Μεγάλη και διαρκής είναι η σχετική συζήτηση στην Ευρώπη που αφορά στο θέμα της διδασκαλίας του μαθήματος των θρησκευτικών στα δημόσια σχολεία. Δεν είμαστε βέβαιοι ότι έχουν βρεθεί ακόμη ικανοποιητικές απαντήσεις, οι οποίες θα μπορέσουν να βοηθήσουν τους μαθητές, ανεξαρτήτως θρησκευτικής ταυτότητας, να απολαμβάνουν μια ευρύτερη κατάρτιση για τη θρησκεία, με σεβασμό στην θρησκευτική ετερότητα και με ευελιξία τόσο ως προς την προσωπική θρησκευτική ταυτότητα του κάθε μαθητή όσο και ως προς τα ευρωπαϊκά ιδεώδη της ελευθερίας έκφρασης και του σεβασμού της θρησκευτικής, πολιτιστικής και εθνοτικής ετερότητας. Προσφάτως άρχισαν να γίνονται και πολλά βήματα για την αναβάθμιση της Ισλαμικής Εκπαίδευσης εντός των μελών κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα δημόσια σχολεία, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας. Πρόκειται για θετική εξέλιξη, η οποία όμως παραμένει σε έναν «ασφαλή» διπολικό διαχωρισμό των μαθητών, αφενός μεν λόγω του σεβασμού απέναντι στις διαφορετικές θρησκευτικές κοινότητες, αφετέρου δε λόγω της αμηχανίας να βρεθούν τρόποι κοινής προσέγγισης και κατάρτισης σε θέματα θρησκείας εντός του δημόσιου σχολείου και του δημόσιου χώρου ευρύτερα.

Κάθε ευρωπαϊκή χώρα σήμερα έχει έναν μεγαλύτερο ή μικρότερο αριθμό μουσουλμάνων, πολιτών της χώρας ή μεταναστών και προσφύγων ποικίλων καταγωγών, γλωσσικών και πολιτισμικών αναφορών. Πέραν των πολιτικών θεμάτων που προκύπτουν και νοηματοδοτούνται τις περισσότερες φορές θρησκευτικώς, υπάρχει και μια σειρά από ζητήματα τα οποία χρήζουν συνεχούς διευθέτησης. Το θέμα π.χ. της χρήσης των συμβόλων και της θρησκευτικής ενδυμασίας, της περιτομής σε εβραίους και μουσουλμάνους, της θρησκευτικώς ενδεδειγμένης εβραϊκής και μουσουλμανικής σφαγής των ζωών, των μεικτών γάμων, της κηδεμονίας των τέκνων και της εφαρμογής της Σαρία, της ομοφυλοφιλίας ή των ελεύθερων σχέσεων εκτός γάμου, καθώς και θέματα ρατσισμού και ξενοφοβίας, είναι ορισμένα μόνον για τα οποία το κάθε ευρωπαϊκό κράτος λαμβάνει ή δεν λαμβάνει πολιτικές θεραπείας, χωρίς να απουσιάζουν και παραδείγματα μετωπικής και συγκρουσιακής αντιμετώπισής τους. Τα τελευταία πάντως χρόνια παρατηρείται όλο και μεγαλύτερη συμμετοχή φορέων από τις ίδιες τις θρησκευτικές κοινότητες για την εξεύρεση λύσεων σε ζητήματα με άμεσες πολιτικές και κοινωνικές παραμέτρους. Η μη αποσιώπηση της φωνής των ίδιων των μουσουλμάνων, καθώς και των φορέων άλλων θρησκειών και ομολογιών, οδηγεί στην αποφυγή στρεβλώσεων και βοηθά στην ουσιαστική ένταξή τους σε πολιτικούς σχεδιασμούς με τρόπους ρεαλιστικούς, συμπεριληπτικούς, καθιστώντας όλους τους πολίτες μιας χώρας συνυπεύθυνους για την πρόοδό της.

Μια ρεαλιστική κατανόηση της πολυμορφίας του Ισλάμ στην Ευρώπη και διαλεγόμενη με την εμπειρία που διαθέτει το ευρωπαϊκό νομικό αλλά και εκπαιδευτικό σύστημα, με σκοπό τη διευθέτηση και επίλυση προβλημάτων που ανακύπτουν από την παρουσία ποικίλων θρησκευτικών κοινοτήτων, συμπεριλαμβανομένων και των μουσουλμανικών χρειάζεται να είναι συνεχής και συστηματική από την πλευρά των Ευρωπαϊκών κρατών, τόσο μεμονωμένα όσο και συλλογικά. Διότι το Ισλάμ ως θρησκεία διαμορφώνει μεν μέρος της ταυτότητας των μουσουλμάνων, αλλά δεν πρόκειται για μια μονοσήμαντη, μονοδιάστατη και στατική ταυτότητα, αφού ποικίλει βάσει καταγωγής, γλώσσας, κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης, αλλά και της παιδείας και του βαθμού της ένταξης που χαίρουν οι μουσουλμάνοι εντός της Ευρώπης.

ΠΗΓΗ

Πολυμερώς και Πολυτρόπως